Τουρισμός

Εξαντλώντας το «γαλάζιο πετρέλαιο»

Του Τάσου Χωμενίδη*

Πέρυσι το καλοκαίρι με αφορμή την κατάρρευση του δικτύου ύδρευσης της Μυκόνου, είχα δημοσιεύσει ένα σχόλιο με τίτλο «Τα μαύρα νερά» και θέμα την έλλειψη υποδομών και την προϊούσα υπέρβαση της φέρουσας τουριστικής ικανότητας των νησιών, επισημαίνοντας τους επερχόμενους κινδύνους υποβάθμισης του τουριστικού προϊόντος. Σήμερα η χώρα ζει στη μέθη του «success story», αντικείμενο καθημερινής προβολής σε όλα τα ΜΜΕ και ανάλογης διαμόρφωσης της κοινής γνώμης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Και πριν «αλέκτορα φωνήσαι τρις» υψώθηκε τσουνάμι. 

Το φαινόμενο του γυμνού τουριστικού βασιλιά αναπτύσσεται σε όλες τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις στο σχετικό αφιέρωμα της «Κ» την Κυριακή 21/8, με οδηγό το «to the point» άρθρο του καθηγητή Στάθη Καλύβα. Ο καθηγητής απλώνεται, χωρίς την ξύλινη γλώσσα των ανθρώπων του τουρισμού, στο σύνολο του φαινομένου της αλλοίωσης της τουριστικής φυσιογνωμίας της χώρας και τη μετατροπή της σε τριτοκοσμική τουριστική αποικία που αποξενώνεται από την κρίσιμη μάζα του εγχώριου τουρισμού. Αυτή που δίνει το χρώμα και την ιδιαιτερότητα του ελληνικού προορισμού. Τα «γκαρσόνια» της Ευρώπης» για να θυμηθούμε το ΠΑΣΟΚ της πρώτης περιόδου. 

Το φαινόμενο του υπερτουρισμού διαπερνά οριζόντια το σύνολο των μεσογειακών προορισμών με μια όμως ουσιώδη διαφορά: Η Ελλάδα, εκτός από τη μαζική ζήτηση, παρουσιάζει σοβαρό έλλειμμα πολεοδομικών και περιβαλλοντικών κανόνων, έλλειμμα υποδομών και σημαντικές αστοχίες στη διαχείριση των ιδιομορφιών που της προσθέτει η νησιωτικότητα και η γεωγραφία της. 
 
Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε; Πέντε προτάσεις: 

1. Επάνοδος της χωροταξίας/πολεοδομίας στο προσκήνιο. Ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός αντιμετωπίζει συνολικά την οργάνωση και τις υποδομές της χώρας, σε αντίθεση με τον τουριστικό που εκφράζει μια ουσιώδη αλλά μεμονωμένη προσέγγιση της οργάνωσης του χώρου. Αγνοεί την οικιστική δόμηση, σχέδια οργάνωσης πόλεων και οικισμών και, κυρίως, τις λοιπές δραστηριότητες που ενεργούν παράλληλα με τον τουρισμό όπως αλιεία, γεωργία, υποδομές, φέρουσα ικανότητα, στρατηγικές περιβαλλοντικές και κυκλοφοριακές επιπτώσεις εκεί που αναπτύσσεται η τουριστική δραστηριότητα. 

2. Χρήσεις γης. Ενα αγνοημένο και όμως σοβαρό μέρος του πολεοδομικού σχεδιασμού που η έλλειψή του δηλητηριάζει και αλλοιώνει τον χαρακτήρα του δομημένου περιβάλλοντος. Ενας οικιστικός ιστός, πόλης ή χωριού, που έχει σχεδιαστεί ή ιστορικά αναπτυχθεί με κύρια λειτουργία αυτή της κατοικίας, μετατρέπεται σε ένα απέραντο ξενοδοχείο, απομακρύνοντας τον τόπο από τους κατοίκους του. Παραπέμπω σε πρόσφατο σχόλιο για την αλλοίωση του κέντρου και των κεντρικών συνοικιών της Αθήνας, airbnb theme park τουριστών χωρίς τους κατοίκους. Δυστυχώς, αυτό ισχύει και για τους τουριστικούς προορισμούς και οδηγεί με βεβαιότητα στην ερήμωση της νησιωτικής επικράτειας και στην εγκατάλειψη των παραδοσιακών δραστηριοτήτων. Κυρίως όμως, εξαντλεί την τουριστική πλουτοπαραγωγική πηγή, το «γαλάζιο πετρέλαιο», εις βάρος του περιβάλλοντος αλλά και των μελλοντικών γενεών, συρρικνώνοντας επικίνδυνα το οικονομικό μοντέλο της χώρας στο μέλλον σε αυτό της τουριστικής αποικίας.

3. Υποδομές. Οι υποδομές δεν ακολουθούν την ανάπτυξη του δομημένου περιβάλλοντος. Ο κρατικός προϋπολογισμός, δηλαδή ο φορολογούμενος Ελληνας, δεν αντέχει την ανάπτυξη υποδομών (λιμάνια, δρόμοι, αποχέτευση, απόβλητα, απορρίμματα). Πρέπει να αλλάξει το μοντέλο χρηματοδότησης. Οι υποδομές δεν μπορεί να κοστίζουν το ίδιο για τον κάτοικο μιας λαϊκής συνοικίας και τον ιδιοκτήτη βίλας 1.000 τ.μ. στη Μύκονο ή το ξενοδοχείο των 1.000 ευρώ/δωμάτιο. Συνεπώς, η εισφορά σε χρήμα και τα τέλη υποδομών πρέπει να είναι ανάλογα με την αξία της ενδιαφερομένης ιδιοκτησίας.  

4. Περιοριστικές πολιτικές του υπερτουρισμού. Εκτιμώ ότι ο έλεγχος των αφίξεων δεν αποτελεί βιώσιμο και αποτελεσματικό μέτρο. Αντίθετα, μέτρα όπως:
• Μείωση του συντελεστή δόμησης στους τουριστικούς προορισμούς ανάλογα με τη φέρουσα ικανότητά τους.
• Αυστηροί περιορισμοί στις αλλαγές χρήσης με καθορισμό ποσοστώσεων και υποχρέωση έκδοσης άδειας για τη βραχυχρόνια μίσθωση.
• Απαγόρευση της δόμησης εκτός σχεδίου όταν δεν έχουν εξασφαλιστεί οι ανάλογες υποδομές, θωρακίζουν μακροπρόθεσμα το τουριστικό προϊόν.

5. Ελεγχος της φοροδιαφυγής και της πολεοδομικής αυθαιρεσίας με αυστηρά πρόστιμα ώστε να εκλείψει η κρυφή παράλληλη ανάπτυξη.
 
Aφησα τελευταίο αλλά όχι έλασσον το ουσιώδες θέμα που θέτει ο καθηγητής στο άρθρο του. Η επάνοδος των Ελλήνων στην Ελλάδα, στο καλοκαιρινό σπίτι τους, πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα κάθε εθνικής πολιτικής. 

Η τουριστική βιομηχανία αποτελεί μια ουσιαστική και σοβαρή δραστηριότητα για να αφήνεται στον σπασμωδικό σχεδιασμό του σήμερα εις βάρος του αύριο αλλά και του μέλλοντος.
* Ο κ. Τάσος Χωμενίδης είναι διδάκτωρ πολιτικός μηχανικός.

Χωμενίδης Τ. (2022)"Εξαντλώντας το "γαλάζιο πετρέλαιο" [online]. Η Καθημερινή,30 Αυγούστου 

                                                              ©Δρακόπουλος Κωνσταντίνος

https://www.kathimerini.gr/society/562015672/poio-montelo-toyrismoy-theloyme/