Ενότητα 2, Β Γυμνασίου Γλώσσα, Ρήμα (θεωρία και ασκήσεις)

 Ρήμα (θεωρία και ασκήσεις)

Οι μορφές που παίρνει το ρήμα, για να φανερώσει πως παρουσιάζεται το νόημά του από εκείνον που μιλάει λέγονται εγκλίσεις. Οι εγκλίσεις είναι τρεις:

ë  Οριστική πχ Τρώω το φαγητό μου

ë  Υποτακτική πχ Λέω να φάω το φαγητό μου

ë  Προστακτική πχ Φάε το φαγητό μου

Η σημασία των εγκλίσεων

Εγκλίσεις

ΟΡΙΣΤΙΚΗ ® Πραγματικό, μερικές φορές δηλώνει και το δυνατό, το πιθανό, ευχή και παράκληση

ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ® Ενδεχόμενο, το επιθυμητό, προτροπή, παραχώρηση, ευχή, το δυνατό, απορία, το πιθανό, προσταγή

ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ® Συνήθως προσταγή, προτροπή, απαγόρευση και πιο σπάνια παράκληση, ευχή, έντονη περιέργεια

 

Ο χρόνος του ρήματος

Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πότε και πως γίνεται κάτι λέγονται χρόνοι του ρήματος. Έτσι φανερώνουν:

1.      Χρονική Βαθμίδα στην οποία γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα και διακρίνεται σε παροντικούς (ενεστώτας, παρακείμενος), παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και μελλοντικούς ( μέλλοντας)

2.      Ποιόν ενεργείας με το οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι δηλαδή είναι συνοπτικοί (ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας) όταν φανερώνουν εξακολούθηση ή επανάληψη, συνοπτικοί  (αόριστος, συνοπτικός μέλλοντας) όπου παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά και συντελεσμένοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) όταν αυτό που δηλώνουν είναι κάτι τελειωμένο

Οι χρόνοι	Παροντικοί	Παρελθοντικοί	Μελλοντικοί
Μη συνοπτικοί	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ Δίνω	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ έδινα	ΕΞ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα δίνω
Συνοπτικοί		ΑΟΡΙΣΤΟΣ έδωσα	ΣΥΝ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα δώσω
Συντελεσμένοι	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ έχω δώσει	ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ είχα δώσει	ΣΝΤ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω δώσει

Το θέμα του ρήματος και η αύξηση

 

Σε κάθε κλιτή λέξη, το τμήμα που βρίσκεται στην αρχή ονομάζεται θέμα και το τελευταίο τμήμα, που αλλάζει μορφή, λέγεται κατάληξη. 

 

Το θέμα του ρήματος είναι το ενεστωτικό και το αοριστικό. Με αυτό δηλώνεται το ποιόν ενέργειας του ρήματος : το μη συνοπτικό με το ενεστωτικό θέμα, ενώ το συνοπτικό με το αοριστικό θέμα  

Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν μπροστά από το θέμα, στον παρατατικό και στον αόριστο της οριστικής ένα ε- που λέγεται αύξηση πχ θέλω-ήθελα, ξέρω-ήξερα

Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους πχ αιχμαλωτίζω-αιχμαλώτισα

Μερικά σύνθετα ρήματα με α συνθετικό επίρρημα ή πρόθεση παίρνουν αύξηση στην αρχή του β συνθετικού (εσωτερική αύξηση)

Ασκήσεις

1.Από τις παρακάτω προτάσεις να δηλώσετε την έγκλιση και τη σημασία

o   Πήγαινε αμέσως σπίτι

o   Παρακαλώ να προσέχετε στο κενό μεταξύ της αποβάθρας

o   Ο Γιώργος έφαγε μακαρόνια το βράδυ

o   Ας έρθει και η Νίκη στο πάρτυ

o   Να προσέχεις στο δρόμο

o   Μην ενοχλείτε τους διπλανούς σας

o   Απαγορεύεται αυστηρά το κάπνισμα

o   Πήγαινε και πες μου τι είδες

o   Παναγία μου, βοήθησέ με

o   Μακάρι να τα πάω καλά στις εξετάσεις

o   Θα πάω όπου μου πεις

o   Να συνεχίσω το  ψέμα;

o   Θα έκανα τα πάντα για σένα

o   Να με πάρεις τηλέφωνο την ώρα που θα γυρίζεις

o   Μου λέτε την ωρα?

2. Βρες τον χρόνο των παρακάτω ρημάτων και σημείωσε το σωστό με (χ)

ΡΗΜΑ	ΕΝΕΣΤ.	ΠΑΡΑΤ.	ΑΟΡ.	ΕΞΑΚ. ΜΕΛΛ	ΣΤ.ΜΕΛΛ	ΠΑΡΑΚ.	ΥΠΕΡ.	ΣΥΝ.ΜΕΛΛ
Παίζω
Έχω δείξει
Θα δίνω
Θα έχω σταματήσει
Χάζευα
Πήγα
Είχα σταματήσει
Θα έχω χαρίσει
Θα διαβάζω
Χαλάρωνα
Θα βοηθώ
Θα πάω
Έχω πιει

 

3.      Να βρείτε τον χρόνο, την χρονική βαθμίδα (παρελθόν/παρελθόν/μέλλον) και το ποιόν ενεργείας των ρημάτων (μη συνοπτικός/συνοπτικός/συντελεσμένος) στις παρακάτω προτάσεις

§  Θα πάμε μαζί διακοπές;

§  Θα έχω επιστρέψει σπίτι από Δευτέρα

§  Είχα πάει για ψώνια το απόγευμα

§  Έπαιζα ποδόσφαιρο όλο το απόγευμα

§  Διάβαζα για δύο ώρες  τα απογεύματα του Σαββάτου

§  Αποφασίσανε τι θα κάνουνε με τις αντιδράσεις των εργατών

§  Εγώ όμως έμεινα ξάγρυπνη

§  Ο αρχαίος πολιτισμός ήταν ό,τι καλύτερο δημιουργήσαμε

§  Θα πάω ταξίδι στο εξωτερικό το καλοκαίρι

§  Θα τους παρακολουθώ όλη την μέρα

§  Είχα τελειώσει την εργασία μου την στιγμή που ξεκίνησε το μάθημα

                                                                              © Δρακόπουλος Κωνσταντίνος